همان‌طور که می‌دانید جابهجا شدنِ فازها، جهتِ چرخشِ موتور سه‌فاز را تغییر می‌دهد و در برخی کاربردها مانند پمپ، کمپرسور، اکسترودر جهتِ چرخش موتور بسیار مهم است. حال فرض کنید برقکاری که برای نصب یا تعمیر به محل آمده است، بدون توجه به ترتیب سه فاز، برق را به موتور بدهد، با این کار ممکن است موتور در خلافِ جهت بچرخد. دورِ عکسِ موتور، می‌تواند به دستگاه و مواد آسیب جدی وارد کند. راه کار چیست؟! یکی از روش‌ها برای تعیین جهتِ موتور و تست توالی فازها استفاده از توالی‌سنج فاز (Phase Sequence Meter) است.
برای آشنایی با انواع تجهیزات اندازه گیری و مفاهیم پایه برق صنعتی میتوانید در دوره برق صنعتی آکادمی ماهر شرکت کنید تا به یک متخصص در این زمینه تبدیل شوید!
توالی سنج فاز چیست؟
همان‌طور که از اسم این ابزار مشخص است، این تجهیز برای تشخیصِ ترتیبِ فازها در مدار‌های الکتریکی سه‌فاز و تعیینِ جهتِ چرخشِ موتور استفاده می‌شود. کار با این ابزارِ قابلِ‌حمل، بسیار ساده است.
توجه داشته باشید که اکثر توالی‌سنج‌ها صرفا برای تست توالی فازها به کار می‌روند و دقیقا مشخص نمی‌کنند، کدام یک از آن‌ها S ،R یا T هستند. ترتیب فاز در «توالی‌سنجِ استاتیک» (در ادامه آن را معرفی می‌کنیم) از طریق چراغ، صدا یا روی صفحه دیجیتال و در نوع چرخشی (دوّار) با جهت فلش مشخص می‌شود.
توالی سنج در صنعت، نام‌های مختلفی دارد که آن‌ها را بیان می‌کنیم.
- توالی سنج (Phase Sequence Meter)
- توالی سنج فاز (Phase Sequence Detector)
- RST سنج
- RST متر
- Three Phase Tester
- Phase Rotation Meter
- Phase Sequence Indicators
- Phase Rotation Testers
- Motor Rotation Indicator
نحوه استفاده از توالی سنج فاز
در ادامه، نحوه استفاده از توالی‌سنج را در تست توالی فاز و جهتِ چرخشِ موتور بررسی می‌کنیم.
تعیین توالی فاز
۱- برق را از طریق کلید بالا دست قطع می‌کنیم.
۲- گیره‌های توالی‌سنج را روی کابل یا سیم‌های مورد بررسی که به منبع تغذیه متصل هستند، قرار می‌دهیم.
۳- برق را وصل می‌کنیم.
۴- ترتیب فاز مشخص می‌شود. (در هر یک از انواع و برند‌ها نحوه نمایش توالی فازها متفاوت است، می‌تواند روشن شدن چراغ‌های چپگرد/راستگرد، آلارم صوتی، چرخش فلش روی دیسک یا نمایش روی صفحه توالی‌سنج باشد)
۵- دوباره منبع را قطع می‌کنیم.
۶- گیره‌ها را جدا می‌کنیم.
۷- در صورتی که ترتیب فازها اشتباه است، فازها را جابهجا می‌کنیم.
۸- برق را وصل می‌کنیم.
تعیین جهت چرخش موتور
برای تعیین جهت چرخش موتور، گیره‌های توالی‌سنج را به سیم‌های موتور وصل می‌کنیم و دکمه ON یا دکمه TEST را فشار می‌دهیم، در نهایت RSTمتر جهت گردش را نشان می‌دهد.
در برخی از برند‌ها، توالی‌سنج‌ها بدون اتصال سیمی (Wireless) کار می‌کنند. به این صورت که توالی‌سنج را روی بدنه موتور قرار می‌دهیم و با فشار دادن کلید on آن را روشن می‌کنیم تا جهتِ چرخش مشخص شود.
با توجه به وجودِ برندهای مختلفِ توالی‌سنج قبل از استفاده، حتما دفترچه راهنما را مطالعه کنید تا به‌طور کامل با نحوه عملکرد و نکات مربوط به آن آشنا شوید.
شناخت و نحوه استفاده از ابزارهای اندازه‌گیری در صنعت بسیار مهم است. در صورت تمایل به آشنایی با سایر ابزارهای اندازه‌گیری میتوانید به مقالات موجود در سایت ماهر مراجعه کنید.
عملکرد و انواع RST سنج فاز
در بازار دو نوع توالی‌سنج وجود دارد: دوار (چرخشی) و ایستا (استاتیک) که در ادامه مطلب آن‌ها را توضیح می‌دهیم.
توالی‌سنج دوّار (چرخشی)
توالی‌سنج دوّار (Rotating) مشابه موتور سه‌فاز عمل می‌کند. برای درک بهتر، یک موتور را در نظر بگیرید. برای روشن کردنِ موتورهای سه‌فاز، به منبع تغذیه سه‌فاز نیاز داریم. فرض کنید منبع تغذیه سه‌فازی که به موتور می‌دهیم، دارای توالی فاز RST است؛ در این حالت، موتور ساعتگرد می‌چرخد، اگر ترتیب فاز را به TSR تغییر دهیم (جای دو فاز را تغییر دهیم)، موتور پادساعتگرد (خلاف جهت عقربه‌های ساعت) می‌چرخد. این تغییرِ جهت ممکن است مشکلات شدیدی برای بار و کل سیستم ایجاد کند.
درون توالی‌سنج ایستا (Rotating Type Phase Sequence Indicator) یک دیسکِ (صفحه) گِرد وجود دارد که جهت چرخش موتور با فلش، روی آن نشان داده شده است. با اتصال گیره‌های توالی‌سنج به برق یک میدان مغناطیسی ایجاد می‌شود. این میدان باعث چرخش دیسک می‌شود.
توالی‌سنج ایستا (استاتیک)
در توالی‌سنج استاتیک (Static Type Phase Sequence Indicator)، دیسکی وجود ندارد و جهت چرخش یا توالی از طریق چراغ‌های روی آن یا از طریق صدا مشخص می‌شود. (برای هر جهت یک چراغ وجود دارد) امروزه استفاده از این نوع توالی‌سنج رایج‌تر است.
در این نوع توالی‌سنج فاز از اتصال چند لامپ با خازن یا سلف، برای تست توالی فاز استفاده می‌شود. میزانِ روشناییِ لامپ‌ها یا روشن و خاموش بودنِ آن‌ها، توالیِ سه‌فاز را تعیین می‌کند. بر همین اساس توالی‌سنجِ استاتیک را به دو نوع سلفی و خازنی دسته‌بندی می‌کنند که در ادامه آن‌ها را توضیح می‌دهیم.
توالی‌سنج ایستا از نوع سلفی
در این نوع توالی‌سنج، یک سلف و دو لامپ را طوری به هم وصل می‌کنند که دو فاز (S و R) از لامپ‌ها به‌عنوان بار و فازِ سوم (T) از سلف عبور می‌کند.
هنگامی که RSTسنج به منبع تغذیه سه‌فاز وصل می‌شود، با توالی فاز RST، لامپ اول کم نورتر و لامپ دوم روشن‌تر است (شکل ۸). برای توالی فاز RTS، لامپ اول روشن‌تر و لامپ دوم کم نورتر است (شکل ۹).
توالی‌سنج ایستا از نوع خازنی
در توالی‌سنج خازنی، لامپ‌های استاندارد با لامپ‌های نئونی جایگزین می‌شوند و به‌جای سلف، از خازن استفاده می‌شود. لامپ‌های نئونی در ولتاژِ کمتر از ولتاژِ شکستِ خود، روشن نمی‌شوند که باعث می‌شود تشخیصِ توالی نسبت به نوع سلفی، بسیار دقیق‌تر باشد.
اگر لامپ اول روشن و لامپ دوم خاموش باشد، توالی فاز RST است (شکل ۱۱). اگر لامپ اول خاموش و لامپ دوم روشن باشد، توالی فاز RTS است (شکل ۱۲).
بیشتر بدانید
روی توالی سنج‌ها، سه فاز را با A/B/C یا L1/L2/L3 نیز نشان می‌دهند.
بررسی توالی سنج تماسی و غیر تماسی
توالی‌سنج‌ها می‌توانند تماسی یا غیر‌تماسی باشند.
توالی‌سنج تماسی
برای استفاد از این توالی‌سنج حتما نیاز است که گیره‌ها با هادی برخورد داشته باشند. (شکل ۲)
توالی‌سنج غیر تماسی
در این نوع توالی‌سنج برای تشخیص، نیاز به تماس مستقیم با هادی نیست و می‌توان گیره‌ها را روی عایق قرار داد. این نوع توالی‌سنج از وارد شدن شوک و برق‌گرفتگیِ پرسنل جلوگیری می‌کند.
توالی‌سنج‌های بدونِ سیم نیز وجود دارند که برای تشخیصِ جهتِ گردشِ موتور به‌کار می‌روند. (شکل ۱۳)
سوال:
شما تجربه کار با کدامیک از انواع توالی سنج‌ها را دارید؟!
تجربه خودتون را برای ما کامنت کنید
معیارهای انتخاب توالی سنج فاز
- دامنه ولتاژ: کمترین و بیشترین مقدار ولتاژی که توالی‌سنج در آن عملکرد صحیح دارد.
- دامنه فرکانس: کمترین و بیشترین فرکانسی که توالی‌سنج در آن عملکرد صحیح دارد.
- تماسی یا غیر‌تماسی بودن توالی‌سنج: ممکن است در برخی از کاربردها خطرات جانی شدید وجود داشته باشد و بهتر است از توالی‌سنج‌های غیر‌تماسی استفاده شود.
- باتری توالی‌سنج: مقدار آمپر‌ساعت باتری و نحوه شارژ آن بسته به بزرگی پروژه و زمان استفاده از آن اهمیت دارد.
برندهای سازنده توالی سنج
برندهای سازنده توالی‌سنج
- یونی-تی (UNI-T): این برند در زمینه تولید تجهیزات اندازه‌گیری در چین فعالیت دارد.
- سی‌ای‌ام (CEM): برند چینی تولید‌کننده تجهیزات اندازه‌گیری و آزمایشگاهی است.
- ویکتور (VICTOR): این برند تولید‌کننده ابزارهای اندازه‌گیری در کشور چین قرار دارد.
- کیوریتسو (KYORITSU): این برند ژاپنی در زمینه طراحی و تولید انواع ابزارهای تست و اندازه‌گیری فعالیت می‌کند.
- فلوک (FLUKE): این شرکت آمریکایی در زمینه تولید تجهیزات اندازه‌گیری فعالیت دارد.
- کاوین آرنوکس (Chauvin-Arnoux): این شرکت تولید‌کننده تجهیزات اندازه‌گیری در رنج فشار ضعیف تا فشار متوسط در کشور فرانسه است.
- لوترون (LUTRON): این شرکت در تایوان در زمینه طراحی و تولید تجهیزات انداه‌گیری و ابزار‌دقیق فعال است.
- سانوا (SANWA): این برند در زمینه تولید و فروش ابزارهای اندازه‌گیری در توکیو فعالیت می‌کند.
- مستک (MASTECH): این شرکت انواع تجهیزات اندازه‌گیری را چین تولید می‌کند.
- سینومتر (SINOMETER): تولید‌کننده تجهیزات اندازه‌گیری در کشور چین است.
- هیوکی (Hioki): برند مشهور ژاپنی که در زمینه تولید تجهیزات اندازه‌گیری و آزمایشگاهی فعال است.
مقایسه برندهای مختلف توالی‌سنج
در جدول زیر، مقایسه توالی‌سنج فاز (Phase Sequence Meter) برندهای، Hioki Fluke ،Victor ،Chauvin Arnoux و Kyoritsu بر اساس ویژگی‌های کلیدی مانند محافظت در برابر اضافه ولتاژ، محدوده اندازه‌گیری ولتاژ، نوع منبع تغذیه و سایر مشخصات فنی ارائه شده است. این مقایسه بر اساس مدل‌های رایج هر برند انجام شده است.
جدول ۱- مقایسه مدل‌های پرکاربرد از چند برند توالی‌سنج
- برای استفاده‌های سنگین: Fluke به دلیل محافظت بالا و ویژگی‌های پیشرفته بهترین انتخاب است.
- برای استفاده عمومی: Hioki و Kyoritsu به دلیل طراحی جمع‌وجور و محدوده فرکانس گسترده، گزینه‌های عالی هستند.
- برای کاربران با بودجه محدود: Victor تعادل خوبی بین ویژگی‌ها و هزینه ارائه می‌دهد.
- برای استانداردهای اروپایی: Chauvin Arnoux به دلیل تطابق با استانداردهای ولتاژ بالاتر (تا ۶۹۰ ولت AC) ایده‌آل است.
قیمت توالی سنج
در بازار ایران قیمت توالی سنج بسته به برند و مدل در زمان نگارش مقاله ( ۲۲ تیر ۱۴۰۲) از حدود ۱ میلیون و ۲۰۰ هزار تا ۱۲ میلیون تومان معتبر است.
جمع‌بندی
- توالی سنج ابزاری برای تعیین ترتیب فازها و جهت چرخش موتور است.
- ابزاری قابل حمل و پرکاربرد در صنعت است که به سادگی می‌توان از آن استفاده کرد.
- جهت گردش و توالی فاز را از طریق روشن کردن چرغ‌ها، ایجاد صدا، چرخش فلش روی دیسک و در توالی سنج‌های جدیدتر روی صفحه نمایش، نشان می‌دهد.
- این ابزار در دو نوع دوار و ایستا موجود است که در مدل‌های جدید می‌توانند تماسی یا غیر تماسی باشد.
- در انتخاب و هنگام استفاده از این ابزار باید به دامنه ولتاژ و فرکانس توجه کنیم.
- هنگام نصب، عیب‌یابی و تعمیرات برای جلوگیری از آسیب‌های احتمالی ناشی از تغییر فازها حتما توالی سنج همراه داشته باشیم.
در این مقاله به‌طور کامل با RST سنج آشنا شدیم. اگر مایل به شناختِ دیگر ابزار‌هایِ اندازه‌گیری هستید میتوانید سایرِ مقالات را در سایت ماهر بخوانید. برای مثال میتوانید با خواندن مقاله میگر چیست؟ و چه کاربردی دارد؟ میگر را به‌طور کامل بشناسید.
سوالات متداول
یک ابزارِ اندازه‌گیریِ ساده، قابلِ حمل و پرکاربرد در صنعت است که برای سنجشِ توالی فاز و تعیینِ جهتِ موتور استفاده می‌شود.
برای استفاده از آن کافی است گیره‌ها را به سیم‌های مورد نظر (منبع تغذیه/موتور) متصل کنیم، با فشار دادن دکمه تست، توالی سنج، توالی یا جهت فاز را بسته به نوع، از طریق نور، صدا یا فلش نشان می‌دهد.
این ابزار در صنعت بسیار پرکاربرد است. هنگامِ نصب، عیب‌یابی یا تعمیر و نگهداری برای جلوگیری از جابه‌جایی فازها استفاده می‌شود.
توالی سنج‌ها در دو نوعِ چرخشی و استاتیک وجود دارند که می‌توانند تماسی یا غیر تماسی باشند.
این نوع از توالی سنج هنگام تست نیاز به تماسِ مستقیم با هادیِ سیم ندارد و از روی عایق، ترتیب فازها را مشخص می‌کند.
سلام. یه توالی سنج معرفی کنید که دقیقا مشخص کنه کدوم فاز R. همینطور S و T. ممنون
با سلام و احترام
مهندس جان توالی سنج فقط برای سنجش توالی است نه تشخیص نام فازها.
تشخیص نام فاز را براساس یک نقطه مرجع معلوم، میتوانید با یک ولتمتر و مقداری سیم انجام دهید